Blog

Je bekijkt nu Brieven aan Galilei (Ingezien te Florence)

Brieven aan Galilei (Ingezien te Florence)

  • Berichtcategorie:1. Astronomie

In maart 2023 ging ik (in mijn eentje) een week op studiereis naar Florence en Arcetri en daarna nog twee dagen naar Venetie en Padova. Alles in het teken van Galilei. Oorspronkelijke boeking was drie weken met als doel een boek over Galilei te schrijven, maar een dikke week (weg van mijn gezin) was meer dan lang genoeg. Wel alle tijd en ruimte om op mijn gemak op zoek te gaan naar de nalatenschap van Galilei. Ik heb er vanalles gevonden, gezien en meegemaakt, maar deze blogpost bevat toch wel het hoogtepunt.

Andere blogposts die hier aan zijn gerelateerd en die ik zeer aanbeveel om te bekijken:
– Florence specifiek in 7 dagen met de belangrijkste bezienswaardigheden.
– Galilei uitgelicht, met alles wat ik tot nu toe over hem heb gevonden.
– Italie als vakantieland in 12 trips, gemaakt in de afgelopen 30 jaar

Overige linkjes die je hieronder tegen komt leiden 9 van de 10 keer naar andere posts over genoemde onderwerpen.

Deze post is toegewijd aan de brieven die anderen aan Galilei schreven:


Bibliotheca Nazionale Centrale di Firenze: je komt er niet zomaar binnen, en bij aankomst staat er duidelijk een bordje dat het niet voor toeristen is bedoeld. Ik had al flink met ze gemaild en nul rekest gekregen, maar daar laat ik me niet mee afschepen. Met paspoort in de aanslag kon ik gratis lid worden en op mijn eerste bezoek kwam ik niet tot Galilei, maar heb ik wel een originele Astronomicum Caesareum uit 1540 in mogen zien, mijn tweede.

We moesten ooit met Finn naar het universiteitsziekenhuis in Livorno, dat was zo ouderwets, daar had ik geen goede kijk op. Dit is net zo klassiek allemaal. Mooi op zich, maar alles nog met papier en met de hand, als het om dit soort oude zaken aan komt.


Eigenlijk moest ik via onderstaand systeem aangeven wat ik precies in wilde zien en dat dan via de computer linken naar de nieuwerwetse codering zodat ze wisten waar ze de materialen moesten opzoeken. In feite hetzelfde systeem als bij de Universiteitsbibliotheek in Leiden waar ik eerder lid was, maar dan anders…


Poging 1 was op woensdag, Ik moest op de vrijdagmiddag terug komen, want dan was de baas er. Ook moest ik een aanbevelingsbrief regelen. Dat had ik in NL al in gang gezet en dat is met de geweldige hulp van Lex van het NIKI mooi gelukt. > Het NIKI kende ik omdat Senna (áls ze Kunstgeschiedenis was gaan studeren in Nijmegen) hier een minor kon gaan doen. Dat leek mijzelf ook wel wat en zo was ik er wat ingedoken. Nu blijkt dat je daar voor 30 euro per nacht kunt verblijven in een prachtige villa in Arcetri bovenop de berg nabij het centrum van Florence. Prachtig daar in dat dorpje. En je krijgt er 70.000 kunstboeken bij en diverse cursussen die je kunt volgen. Wellicht voor een volgende keer. Hoe dan ook: Lex is de held van de donderdag, en zo paste alles mooi in de week !

Die brief maakte indruk en die baas was een stuk gemakkelijker: Ik kreeg een fraai handgeschreven indexboek en daarin mocht ik zoeken, dan zouden zij de codering er wel bij regelen. Nou die stond gewoon op de bladzijdes, dus dat was achteraf helemaal niet zo spannend. Wel werd ik ‘afgescheept’ met brieven AAN Galilei, want brieven VAN Galilei zijn echt te kostbaar en dus was dat geen optie. Ik snap het, prima, ik ben hier al blij mee. Want vervolgens kreeg ik bij de drie selecties die ik had gemaakt gewoon 3 volledige mappen met honderden brieven.


Allemaal dik 400 jaar oud. Allemaal persoonlijke brieven. Die van Don Cosimo even gewoon als die van zijn dochters, of die van Elzevier uit Nederland. Geen adres erop, alleen plaats en persoon, dan wist de postbode genoeg… Vaak een A3 papier waarvan de A4 is beschreven en de andere helft dienst deed als gevouwen enveloppe. Meestal met een prachtig zegel erin gedrukt.


Ik heb nog meer brieven uit de map kunnen inzien, zoals van collega’s uit Bologna en diverse geestelijken waarmee hij correspondeerde. De ene had een nog fraaier handschrift dan de andere. Daar kan een moderne computer echt niet aan tippen.


Hier dan een selectie van de – voor mij – belangrijkste brieven. Ik heb al een jaar geen Latijnse les meer gehad, dus dat schiet niet op. De inhoud komt later wel.

Hier eerst twee brieven van zijn dochter: De oudste Maria Celeste waarvan 124 brieven bekend zijn. Hier zijn ze allemaal te lezen (engels), op de site van The Galileo Project Omdat zij buiten het huwelijk waren geboren en daardoor onhuwbaar waren gingen ze al snel naar het klooster: beide dochters van Galilei met Maria Gamba. Eigenlijk heette hun oudste dochter Virginia, maar eenmaal de gelofte afgelegd werd het Maria (naar haar moeder) Celeste (naar de interesse van haar pa).


De volgende twee brieven zijn van Don Cosimo de Medici, de heersers van Toscane in die tijd. Galilei heeft Cosimo II nog les gegeven en de vier manen die Galilei ontdekte had hij naar de familie de Medici vernoemd. Zijn boek Sidereus Nuncius gaat hierover. De Medici’s maakte hem ‘Wiskundige van de staat’ en met het geld dat daar bij hoorde, kon Galilei weer meer tijd aan zijn interesse besteden, en minder tijd aan (bij)les geven.


Kepler was ook sterrenkundige, in Wenen en later volgde hij Tycho Brahe op in Praag. Zij hadden veel respect voor elkaars werk en het was dan ook Kepler die Galilei vertrouwde en hem anagrammen stuurde van de uitvindingen die hij met zijn telescoop gedaan had gedaan. Alles wat hij ontdekte ging tegen de leer van de kerk in, die vasthield aan de aarde als het middelpunt van alles. Gelukkig was Galilei toen al een beroemdheid anders was hij zeker op de brandstapel gekomen met zijn ‘gekke ideeën’, maar het werd levenslang huisarrest in zijn huis in Arcetri.



LETTERS BETWEEN GALILEI AND ELZEVIER – 1637



Lodewijk Elzevier, brief 3

Starten met brief 3 lijkt een sequel, maar het is een prequel. Ik vond eerst brief 1 en 2, maar deze 3e brief is van januari 1637 en hoort er dus voor. Zo gezegd zo gedaan. Hoe kom ik hieraan? De studiereis in mijn eentje was vorig jaar goed bevallen en dus zomaar ineens eenzelfde tripje geboekt: Sienna (Waar Galilei verbleef nadat hij de inquisitie in Rome mocht verlaten, en als tussenstation een paar maanden bij een goede vriend verbleef) en daarna weer terug naar de prachtige stad Florence om nog meer brieven aan Galilei te zoeken.

Toen ik wederom medewerking verzocht bij de bibliotheek kreeg ik te horen dat alles sindsdien online staat en ze in feite geen toegang meer geven tot de 400 jaar oude documenten. De reis verliest opeens een belangrijk doel, aar tijdens de regendagen van Maart 2024 kon ik wel online op zoek door niet minder dan 307 boeken vol documenten over en naar Galilei. Er zat iets van een systeem in, dus ik denk dat ik alle relevante boeken heb gehad… En niet voor niets, nog een laatste (eerste dus) brief gevonden van Lodewijk Elzevier !

Ook deze brief moet ik dus nog beter interpreteren, verder over typen en dan wederom hulp vragen aan wat oud-Frans-talige specialisten om hem te vertalen tot een leesbare brief. Vooralsnog blij dat de brief is gevonden ! En de eerste vertaalpoging op basis van mijn eigen poging levert mooie vertalingen op hier en daar: Nog werk aan de winkel.V eel dank aan mijn oude Philips Design French colleaga Marie: Ze heeft onderstaande drie blokken kant en klaar aangeleverd.

Geschreven naar getypte tekst (Frans deze keer, ipv Italiaans)

d’Amsterdam de 13e des Janvier 1637

Monsieur,

Je n’ai point scien qu’on a imprime des oeuvres de Galelei a Bologne, mes parents de Leyden qui les pensoient imprimer sont morts il y a quatre ans ou environs, leur fils qui sont dans le negoce d’ont l’un est associe avec moy et l’autre demeure a [Leyden] qui est Jean Elsevier n’ont pas oui de ce dessein. Las tellement que pouvez etre assure qu’on ne l’imprime pas en ces quartiers et puis qu’il est deja imprime a Bologne et qu’on est sur le point d’en faire une a Florence, personne ne songera de les faire ici. Je vous baises tres humblement les mains et joues.

Monsieur,

Votre tres humble serviteur
Louis Elsevier

Hedendaags Frans

Amsterdam, de 13e des Janvier 1637

Monsieur,

Je n’ai pas connaissance qu’on ai imprime des oeuvres de Galelei a Bologne, mes parents de Leyden qui pensaient les imprimer sont morts il y a quatre ans environ, leurs fils qui sont dans le negoce d’ont l’un est associe avec moi et l’autre demeure a Leyden, qui est Jean Elsevier, n’ont pas connaissance de ce projet. Malheureusement vous pouvez etres assure qu’on ne l’imprimera pas ici, et puis si il est deja imprime a Bologne et qu’il est sur le point d’etre imprime a Florence, personne ne songera a le faire imprimer ici. Je vous baises tres humblement les mains et joues.

Monsieur,

Votre tres humble serviteur
Louis Elsevier

Engels via Google Translate

Amsterdam, January 13nd, 1637

Sir,

I was not aware that Galilei’s works were printed in Bologna, my parents from Leyden who were thinking of printing them died about four years ago, their sons who are in the business, one of them is (associated with) me and the other living in Leyden, who is Jean Elsevier, are not aware of this project. Unfortunately you can be assured that it will not be printed here, and then if it is already printed in Bologna and it is about to be printed in Florence, no one will think of having it printed here. I very humbly kiss your hands and cheeks.

Sir,

Your very humble servant
Louis Elsevier

En Nederlands (eigen poging op basis van matige oud-franse eerste versie) via Google Translate

Amsterdam, 13 januari 1637

Mijnheer,

Ik wist niet dat de werken van Galilei in Bologna werden gedrukt, mijn ouders uit Leiden, die eraan dachten ze te drukken, zijn ongeveer vier jaar geleden overleden, hun zonen die in het bedrijf zitten, een van hen is (geassocieerd met) mij en de ander woont in Leiden, Jean Elzevier, is niet op de hoogte van dit project. Helaas kunt u er zeker van zijn dat het hier niet zal worden gedrukt, en als het al in Bologna is gedrukt en binnenkort in Florence zal worden gedrukt, zal niemand eraan denken het hier te laten drukken. Ik kus heel nederig uw handen en wangen.

Mijnheer,

Uw zeer nederige dienaar,
Lodewijk Elzevier



Wil je ook alle brieven online in zien? Het kan nu:
Hier is de link naar de bibliotheek met de Galilei collectie in Florence
En als je dan rechtsboven klikt op Teca BNCF krijg je de 307 boeken met brieven en manuscripten.
Daaronder nog een link: Op deze pagina wordt enige structuur geboden voor tijdens het zoeken: voor zijn leven, leerlingen, tijdgenoten, na zijn leven
Er zijn ook drie indexen gemaakt, lang geleden al. Daar kun je zoeken (mits leesbaar) in een handgeschreven index (dit is alleen de eerste index)
De drie gevonden brieven zijn te vinden in boek 97 pagina 74 + boek 95 pagina 68 + boek 95 pagina 69.

De brief is enigszins vaag over wat er nou precies gaat gebeuren, maar inmiddels weten we dat ze 2 maanden later aan het samenwerken waren om het boek in Leiden te gaan drukken. Ga ik nog even induiken wat nou precies wordt met ‘hier’. Ik neem aan Leiden, maar twee maanden later was dus alles anders als in deze eerste brief aangenomen…



Lodewijk Elzevier, brief 1

Galilei heeft ook wel een link met Nederland, want zonder de uitvinding van de Telescoop door Hans Lipperhey in 1608, was Galilei nooit beroemd geworden. Deze uitvinding wordt voor het eerst beschreven in dit boek (de moeite waard van het doorklikken). Toen hij huisarrest had gekregen van de kerk en ook nog eens bedlegerig en blind werd, was het de Nederlandse uitgever Lodewijk Elzevier, die hem opzocht in zijn huis in Arcetri. Daar nam hij het manuscript van de Discorsi mee en gaf het illegaal uit. Nou ja, vanuit Leiden en dat ligt in Nederland boven de rivieren en laat nou net de macht van de Katholieke kerk daar ophouden. Onder de brief de titelpagina van dat boek.

Met hulp van Federico Giglio (transcriptie van de oud Italiaanse tekst) en later nog Oscar Ferro (vertaling naar het Engels) krijgen we een mooi inzicht hoe dat boek toentertijd tot stand is gekomen:

Federico verbeterde mijn eigen poging om de oud-Italiaanse handgeschreven tekst te interpreteren:

Molto Reverendo et Illustrissimo Signor,

Questa (lettera) sarà per dar aviso a Vostra Signoria  del mio arrivo in Leida e principalmente per accompagnare alcuni fogli del operetta consegnatomi da lei per stampare; spero che l’autore haverà la stampa a grado, restano ancora cinque fogli gli quali mandarò per un’ altra commodità. Mandarò con la prima occasione al signore Giusto Wyffeldich alcuni per l’auttore alquale manderò ancora alcuni per spiacciare in Italia. In quanto il libro del SignorGalileo ne ho salto intagliare le figure delle quali mando 4 per prova, comminciarò con il primo la stampa intanto aspetto il restante con il frontispicio il quale pacerà a Vostra Signoria di consegnare al Signore Giusto Libraro al quale ho dato ordine di mandarmelo. Ovunqui la potrò seruire prego d’onorarmi delli suoi commandi alli quali sarò sempre.

Da Leida, 16 Marzo 1637

L’humillmo seruitore
Lodewijk Elzevier

De Engelse vertaling, met hulp van Oscar die Italiaans is en Engels kan:

Very reverend and the most illustrious Lord,

This will be to give your lordship notice of my arrival in Leiden and mainly to accompany some sheets of the little work delivered to me by you to be printed. I hope that the author will like the printing, there still remain five sheets which I will send through another way. I will send on the first occassion Mr Justus Wyffeldick with some [copies] for the author to whom I will still send some to dispatch in Italy. As for the Book of Mr Galileo I have had its figures carved, of which I am sending 4 for proof. I will start the printing with the first one, meanwhile I await the remainder with the frontispice which it will please your lordship to deliver to Mr Justus, bookseller to whom I have given orders to send it to me. Wherever I can serve you I beg you to honor me with your commands of which I shall always be Your Lordship’s most humble servant.

Leiden, March 16, 1637

The most humble Servant
Lodewijk Elzevier

Wat Google Translate ervan maakt voor Nederlands, met wat aanpassingen:

Zeer Eerwaarde en Meest Illustere Heer,

Deze brief is om Uwe Edelachtbare op de hoogte te brengen van mijn aankomst in Leiden en voornamelijk om enkele bladen van het kleine werkje te vergezellen, dat door u aan mij is geleverd om te worden gedrukt. Ik hoop dat de auteur het drukwerk mooi zal vinden, er blijven nog vijf bladen over die ik op een andere manier zal doorsturen. Bij de eerste gelegenheid zal ik de heer Justus Wyffeldick enkele afdrukken sturen voor de auteur aan wie ik er nog enkele zal sturen om naar Italië te verzenden. Wat het boek van de heer Galileo betreft, ik heb de figuren laten uitsnijden, waarvan ik er 4 stuur als bewijs. Ik zal beginnen met het drukken van de eerste, intussen wacht ik op de rest met de frontispice die het uwe lordschap zal behagen om te bezorgen aan de heer Justus, boekhandelaar aan wie ik opdracht heb gegeven om het naar mij te sturen. Waar ik u ook kan dienen, ik smeek u om mij te eren met uw bevelen waarvan ik altijd de meest nederige dienaar van Uwe Edelachtbare zal zijn.

Leiden, 16 maart 1637

De nederige dienaar
Lodewijk Elzevier



Lodewijk Elzevier, Brief 2

De tweede brief van een kleine 3 weken later:

Molto Reverendo signore,

Spero che Vostra Signoria Reverenda haverà recevuto un’ altra mia con l’aggiunti fogli del Gudemia mando per questo il restante credo che l’autore ne restarà sodisfatto: con la prima occasione gli mandarò alcuni per signore Giusto come anche a Vostra Reverenda. Inquanto il libro del signore Galilei ne habbiamo comminciato la stampa manderò per un altro li due primi fogli; fra tanto aspettarò il resto con l’inscrizione il quale piacera consignare al signore Giusto per mandarmelo. Non ho voluto tralasciare d’avisarlo de due trattati m’ offerti da stampare cioè l’historia dell’ inquisitione et la vita del Fra Paolo et temendo che potesse dare ad alcuno preguidicio non ha voluto accettarlo prima d’haverne dato aviso a Vostra Reverenda dal quale aspettarò risposta se sarò lecito o no et in questo seguitarò il suo consiglio. Et facendo fine le bacio la mani.

Leida, 4 aprile 1637
Di V S Reverendissima

L’humillissimo Seruitore
Lodewijk Elzevier

Ook hier de vertaling Engelse van Oscar Ferro van FB groep ‘Vintage Astronomy Books’ die me heeft geholpen

Very Reverend Sir,

I hope that Your Most Reverend Lordship has received another [letter] of mine with the added sheets of the [Gudemia?] I am sending the remainder of this, I believe that the author will be satisfied: with the first occassion I will send him some for Signore Giusto as also to Your Most Reverend Lordship. As for Mr Galilei’s book, we have started printing it, but I will send another one with the first two sheets; meanwhile I will wait for the rest with the inscription, which it will be a pleasure to give to Mr Justus to send to me. I did not want to neglect to inform you of two treatises offered to me to be printed, that is, the History of the Inquisition and the Life of Fra Paolo, and fearing that it might give any harm, I did not want to accept it before having given notice of it to Your  Most Reverend Lordship from whom I await an answer as to whether it will be lawful or not, and on this I will follow your advice. And making end to this, I kiss the hands of Your Most Reverend Lordship the most humble servant,

Leiden, April 4, 1637
By Your Excellency Most Reverend

The most humble Servant
Lodewijk Elzevier

Google maakt er dit van, plus wat correcties:

Zeer Eerwaarde Heer,

Ik hoop dat Uwe Eerwaarde Lordship nog een brief van mij heeft ontvangen met de toegevoegde bladen van de Gudemia. Ik stuur de rest hiervan, ik geloof dat de auteur tevreden zal zijn: bij de eerste gelegenheid zal ik hem sturen: enkele voor Signore Giusto en ook een voor Eerwaarde Lordship. Wat betreft het boek van de heer Galilei, we zijn begonnen het te drukken, maar ik zal er nog een sturen met de eerste twee bladen; intussen wacht ik op de rest met de inscriptie, die ik graag aan meneer Justus zal geven om naar mij te sturen. Ik wilde niet nalaten u op de hoogte te stellen van twee verhandelingen die mij waren aangeboden om te worden gedrukt, namelijk de geschiedenis van de inquisitie en het leven van fra Paolo, en uit angst dat het enig kwaad zou kunnen doen, wilde ik het niet accepteren. voordat ik het heb gemeld aan Uwe Eerwaarde Lordship van wie ik een antwoord wacht of het wettig zal zijn of niet, en op dit punt zal ik uw advies opvolgen. En om hier een einde aan te maken, kus ik de handen van Uwe Eerwaarde Lordship, de meest nederige dienaar,

Leiden, 4 april 1637
Door Uwe Excellentie Eerwaarde

De meest nederige Dienaar
Lodewijk Elzevier




Dit is het boek waar Lodewijk en Galileo over schrijven: Ik mocht het eerder inzien in Leiden. Daar heb ik een blogpost over gemaakt.


Tijdens zijn huisarrest verbleef hij eerst vijf maanden in de woning van de aartsbisschop van Siena. Deze was echter een overtuigd aanhanger van Galilei en steunde hem overal waar nodig. In december 1633 mocht Galilei dan eindelijk terug naar zijn villa in Arcetri, waar hem het verbod werd opgelegd ook maar iets te doceren. Volgens het oordeel moest hij drie jaar lang elke week de zeven boetepsalmen bidden. Maar zijn dochter, Suor Celeste, nam deze opgave, zolang ze nog in leven was, over. Zijn sociale contacten werden ook aan banden gelegd. Toch mocht hij nog zijn dochter in het klooster San Matteo bezoeken en enkele onderzoeken uitvoeren (natuurlijk niet naar onderwerpen die gerelateerd waren aan het heliocentrisme). Na een tijdje werd zijn huisarrest minder streng. Hij mocht brieven schrijven naar vrienden en geleerden en kon soms zelfs bezoek ontvangen. Onder andere Thomas Hobbes en John Milton bezochten hem en vanaf 1641 ook zijn voormalige leerling Benedetto Castelli. Terwijl Galilei onder huisarrest stond, slaagde hij erin een belangrijk boek naar Nederland te laten smokkelen: Discorsi e Dimostrazioni Matematiche, intorno a due nuove scienze (gesprekken en wiskundige bewijzen aangaande twee nieuwe wetenschappen). Hierin verdedigde hij zijn nieuwe inzichten. Dezelfde personen van “De Dialoog” van 1632 keerden erin terug. Het werd in 1638 in Leiden gepubliceerd. De twee “nieuwe” wetenschappen zijn materiaalkunde en kinematica. (Wikipedia)


Mooi om ook de bijlagen te zien waar over werd geschreven: belangrijke illustraties van de maan die hij als eerste in zijn Sidereus Nuncius beschreef. Maar ook die gele illustratie is van groot belang, als ik de illustratie juist interpreteer. Dit is hoe hij Saturnus zag met zijn (vergeleken met nu) matige telescoop. In het anagram naar Kepler schreef hij dan ook de verborgen boodschap: “Ik heb de grootste planeet in drievoud gezien” Later bleek het de schijf te zijn die om de planeet zit en die bij bepaalde standen inderdaad lijkt op extra planeten. Zeker met de matige telescopen van toen.


Al met al een hoop geduld, medewerking en geluk moeten hebben om dit voor elkaar te krijgen. Maar wel een prachtige toevoeging aan mijn Galilei dossier. Misschien dat dat boek er toch nog ooit gaat komen.



Links